Qua uiterlijk zijn de tjiftjaf en de fitis nauwelijks uit elkaar te houden. Gelukkig roept de één constant “tjiftjaf” en de ander, Tsja, wat roept die eigenlijk… Het klinkt in ieder geval als een klein aanloopje gevolgd door een watervalletje van melancholische klanken, ware het een bergstroompje in een bosachtig bergdal waar de ochtendmist als een deken over de vochtige rotsen ligt, maar dan vanuit het topje van een niet geknotte wilg in de polder.
Eigenlijk op geluid prima uit elkaar te houden dus, maar in Oosterwold trof ik vorige week een kbv’tje (vakterm voor klein bruin vogeltje als je het onverhoopt toch even niet weet) die in behoorlijke identiteitscrisis zat en het net weer even anders moest doen! Deze begon namelijk enthousiast te tjiftaffen om vervolgens naadloos over te gaan in de zang van de fitis.. Wat is dat nu weer? Helaas heb ik hem niet goed genoeg gezien, dus het zou een fitis kunnen zijn die een goede tjiftjaf imitatie aan zijn repertoire had toegevoegd, of een echte kruising tussen een tjiftjaf en een fitis, dat schijnt ook nog wel eens voor te komen.
Ondanks dat ze heel erg op elkaar lijken zijn er wel kenmerken waarop je ze uit elkaar kan houden, maar er is veel overlap en uitzonderingen, dus je moet naar het hele plaatje kijken.
Vaak geeft “het koppie” al een goede indruk welke soort het waarschijnlijk is.
Bij tjiftjaf is de lichte oogring minstens even duidelijk als de wenkbrauwstreep, bij fitis is de wenkbrauwstreep normaal veel beter ontwikkeld en de oogring juist minder. Daarnaast heeft Fitis vaak een duidelijkere donkere oogstreep(die zit onder de wenkbrauwstreep) dan tjiftjaf. Fitis heeft ook vaak lichtere, enigszins gevlekte wangen, bij tjiftjaf is dit meer egaal donker. De combinatie van deze kenmerken maakt dat ze dus best een karakteristiek koppie hebben.
Het meest bekende kenmerk is de kleur van de poten: een tjiftjaf heeft donkere en fitis lichte poten… maar zo simpel is het natuurlijk niet! tjiftjaf heeft wel altijd donkere poten, maar fitissen uit noordelijkere contreien, die hier doortrekken, hebben ook donkere poten, maar de tenen zijn dan wel vrijwel altijd lichtgelig. Maar ook hier zie je dat het “vrijwel altijd” is, en dus niet altijd:)
Als laatste is de vleugelstructuur “duidelijk” verschillend. Fitis heeft een langere vleugel dan tjiftjaf, maar om dat te zien als ze in een boom zitten is nog niet makkelijk. Dan moet je kijken naar de zogeheten “handpenprojectie”, wat een technische term is voor hoe ver de handpennen voorbij de rest van de vleugel steekt. Bij fitis is die handpenprojectie ongeveer 80-100% (steekt ver uit), bij tjiftjaf ongeveer 50% (kleinere vleugeltjes). Het geeft fitis een meer langgerekt uiterlijk dan tjiftjaf, maar er is natuurlijk wel wat ervaring voor nodig om dat te kunnen gebruiken, en zelfs dan is het lastig.
Leuk om te weten (althans dat vind ik), is dat dit verschil in vleugels wel direct te relateren is aan hoe ver ze vliegen. Beide soorten trekken in de winter naar het zuiden. Waar tjiftjaffen overwinteren in Spanje, Portugal of Noord-Afrika, vliegt de fitis een stuk verder Afrika in, tot helemaal ten zuiden van de Sahel. Dan is het best handig als je vleugels net even wat groter en gestroomlijnder zijn. En dan begijp je ook dat ze pas een paar weken later dan de tjiftjaf weer in Nederland verschijnen.
Kortom, ze lijken enorm op elkaar, maar het zijn toch echt hele verschillende kbv’tjes.
- Een tjifjtjaf. Let op de donke pootjes, koppatroon, gedronken indruk en misschien kan je ook al zien dat de handpen-projectie klein is:)
- Een tjifjaf die net zijn lunch is begonnen.
- Een Fitis, let op de pootkleur, algehele indruk (lastig) en natuurlijk de lange handpenprojectie die niet te zien is als de vogel met de borst naar je toe zit:)
- een zingende Fitis is makkelijker
- gelukkig zong deze fitis, wat het een duidelijk geval maakte..
