Oosterwold in beweging,
Daan Fröger in gesprek met wethouder Tjeerd Herrema
December 2015 plantte hij samen met de andere leden van het Bestuurlijk Overleg Oosterwold de eerste boom bij Marjanne Koops en Joost Overzee in Oosterwold. Even daarvoor trad hij als wethouder in Almere met in zijn portefeuille Oosterwold aan. We spreken met hem in debouwbieb, maar gaan eerst even terug naar de context en historie van Oosterwold en naar zijn voorgangers.
Van planvorming, structuurvisie naar uitvoering
Oosterwold werd tijdens het wethouderschap van Adri Duivesteijn bedacht. In een samenwerkingsverband met MVRDV, Grontmij, Universiteit Wageningen, DLG, Strategis en de gemeente Almere. Eind maart 2012 werd het plan met als kern ‘nieuwe ruimte voor eigen initiatief: de vraag centraal’ in Den Haag aan de Chris Kuijpers, directeur-generaal Ruimte en Water, feestelijk aangeboden.
Willem Meuwese werd als kwartiermaker aangesteld. Hij had de taak het product Oosterwold van de grond tillen en tot besluitvorming te brengen. Meuwese heeft veel ervaring met gebiedsontwikkeling, hij was onder andere werkzaam bij Bouwfonds en Synchroon. In juli 2013 werd het plan Oosterwold met een Intergemeentelijke Structuur Visie vastgesteld. De IGSV werd unaniem door de raden van Almere en Zeewolde goedgekeurd. De grondprijs werd pas in de loop van 2014 bekend: € 29,- per vierkante meter op basis van de componenten grond- en anterieure kosten. Het bedenksel Oosterwold kon nu echt van start. Willem blijft nog even in de functie van (eerste) gebiedsregisseur aan. De eerste stippen van belangstellenden voor een grondstuk in Oosterwold worden in 2014 op de kaart gezet.
In de tussentijd werd de in 2006 benoemde wethouder Duivesteijn in februari 2013 tot lid van de Eerste Kamer voor de PvdA benoemd. Henk Mulder nam het wethouderschap van hem over. Sinds 2008 was Mulder Directeur Dienst Stedelijke Ontwikkeling Almere (DSO), dus nauw betrokken en goed bekend met de ideevorming van Oosterwold. Om persoonlijke redenen vertrok hij op 30 september 2015, na 2,5 jaar wethouderschap. Hij werd directeur van de Directie Groningen van de Nationaal Coördinator Groningen en werd speciaal belast met de afhandeling van aardbevingsschade. Tegenwoordig is hij gemeentesecretaris Midden-Groningen.
Juli 2014 geeft Willem Meuwese het regiestokje aan Esther Geuting over. Zij werd de tweede gebiedsregisseur. Steeds meer stippen voor een grondstuk werden op de kaart gezet. De uitvoering van initiatieven werd nu echt menens, maar Esther maakte de daadwerkelijke uitvoering daarvan niet mee. Vanwege de steeds grotere druk op het advies- en onderzoeksbureau Stec Groep, waarvan zij directeur innovatie is, moest zij het stokje aan een nieuwe gebiedsregisseur doorgeven. Ivonne de Nood werd de derde gebiedsregisseur Oosterwold.
Ivonne is landschapsarchitect, was in dienst van de gemeente Almere en betrokken bij de planmakerij van Oosterwold. Steeds meer stippen werden onder haar regie op de kaart gezet. De vraag neemt met de week toe en de monden van sceptici werden gesnoerd. De vraag is groter dan verwacht, Oosterwold blijkt een succes te worden. De eerste stippen worden tot uitvoering gebracht. Tussentijds werd Tjeerd Herrema op 24 september 2015 tot opvolger van Henk Mulder benoemd en hij krijgt als wethouder Ruimte, Wonen en Wijken tot zijn taken.
Herrema was vanaf 2006 wethouder van stad Amsterdam met onder andere Wonen in zijn portefeuille. Hij erfde de Noord-Zuidlijn, reorganiseerde deze, maar begin 2009 trad hij op eigen verzoek af vanwege de steeds groter wordende bestuurlijke, financiële en technische problemen die de bouw van de Noord-Zuidlijn met zich mee bracht. In Amsterdam werd hij als een krachtpatser gezien. In Almere krijgt Herrema niet alleen Oosterwold, maar ook de Floriade 2022 en Almere Groot Amsterdam op zijn bord. Hij stond dus niet aan de wieg van Oosterwold en Floriade die hij wel vanuit politieke verantwoordelijkheid tot uitvoering moet en wil brengen. We spreken de wethouder over de voortgang van Oosterwold.
Gesprek tussen Tjeerd Herrema (wethouder Almere)
en Daan Fröger op 4 augustus 2017 in debouwbieb in Oosterwold
DF: Iets bedenken is vaak eenvoudiger dan iets in de praktijk tot uitvoering brengen, want daarbij kom je bijna altijd onverwachte obstakels tegen. Zeker als het om complexe zaken als Oosterwold gaat. Hoe loopt de uitvoering in dit gebied?
TH: Oosterwold ligt op stoom. Meer initiatieven dan ooit gedacht. Dit geldt overigens ook voor Almere Poort, Duin en Nobelhorst. We hebben niets te klagen. Oosterwold is één groot leerproces ook voor overheden en bijvoorbeeld nutsbedrijven. De uitvoering is anders dan gebruikelijk en het blijkt dat nutsbedrijven het helaas lang niet aan kunnen. Wij zetten ze ook onder druk maar hebben geen feitelijke sturing daarop. Langzaam wordt er ingelopen, maar nog steeds onvoldoende. Ongelooflijk vervelend voor mensen die moeten wachten op nutsaansluitingen en van het kastje naar de muur worden gestuurd. Dat moet echt beter.
DF: Geldt dit ook niet een beetje voor Oosterwold? Ook daar gaat het niet altijd van een leien dakje.
TH: Ook in Oosterwold bemerken we frustraties. Processen lopen niet altijd even soepel zoals het hoort. Duren soms te lang. Voor velen binnen de gemeente is Oosterwold net zo’n leerschool als voor de initiatiefnemers zelf die alles zelf moeten regelen en doen, want dat is de kerngedachte achter Oosterwold. Leren, leren, nalopen en bijstellen. In het leerproces zit veel beweging. Er zijn lichtpuntjes te bespeuren maar we zijn er nog niet. De Oosterwold organisatie werkt keihard, ik heb er respect voor en het wordt met de dag een beter lopende machine. Iedereen moet beseffen dat je in Oosterwold geen bouwrijpe kavel koopt. Het proces verloopt volledig anders dan bij de koop van een bouwrijpe kavel bijvoorbeeld in Poort. Dit geldt ook voor vergunningverlening. De afhandeling van vergunningen zal sneller moeten en op vragen over archeologie hebben we niet altijd het goede antwoord. Ikzelf zit er ook wel mee, snap de millicentermeter vondsten niet altijd waardoor er niet gebouwd kan worden. We hebben daarom de procedures aangepast, de gemeente gaat voorafgaand aan de uitgifte van gronden de archeologieonderzoeken zelf laten uitvoeren. We hopen dat met deze werkwijze frustraties worden weggehaald. De aangepaste opzet schept meer duidelijkheid en in een vroeg stadium is de gebruikswaarde van grond bekend. Wat er wel en wat er niet op kan.
Is de volgende stap dan misschien de aanleg van de hoofdkavelwegen door de gemeente? Willem Meuwese, de kwartiermaker van Oosterwold, mailde me pas over het voornemen over de archeologie: ‘Pas op dat de gemeente (helaas) de regie weer meer naar zich toetrekt. Het wordt dan weer te veel een ambtenarendingetje. Voordat je het weet neemt de gemeente alles over’.
Ik ben het eigenlijk wel met hem eens. Ik ken de problemen rondom sommige kavelwegen in Oosterwold. Niet altijd even leuk en ze brengen schade aan onderlinge verhoudingen. Je moet je afvragen wat goedkoper is. Of als de gemeente de aanleg verzorgt of de initiatiefnemers. Ik denk dat ‘goedkoper’ voor Oosterwold een belangrijk criterium moet zijn. Het is misschien wel mogelijk meer lijn in de aanleg van kavelwegen te brengen, maar dit zou niet ten koste van het organische karakter van Oosterwold mogen gaan. We zouden rondom kavelwegen intensiever kunnen meedenken. Als we alles bouwrijp gaan maken wordt Oosterwold een doorsnee grondproject voor de kavelwinkel met sterk oplopende prijzen. De bijzondere ontwikkeling van het gebied is destijds mede ingegeven om de gemeente zelf minder financiële risico’s te laten lopen. Tijdens de crisis was Almere bijna door enorme grondinvesteringen een Artikel 12 gemeente geworden. Zelf doen moet daarom centraal blijven staan. De principes van Oosterwold moeten we vasthouden.
Oosterwold is duurzaam. De media schrijven er volop over en zien het als een toekomstbeeld. In Oosterwold heeft bijna elk nieuw huishouden al een warmtepomp en een aanzienlijke hoeveelheid zonnepanelen op zijn dak liggen. Nu verdient de overheid nog op energie, hoe gaat de overheid dat straks compenseren? Belasting op zonne-energie?
Mijn stelling is simpel. De overheid moet vooral slechte dingen belasten. Negatieve dingen die ons allen geld kosten en het milieu aantasten. Een extra belasting op schone dingen zoals zonnepanelen waarmee je energieneutraal wordt, en de overheid weliswaar minder inkomsten uit fossiele brandstoffen haalt, is een slechte zaak. Belast slecht gedrag en knuffel het goede. Belast de productie van energievretend voedsel en milieuonvriendelijke artikelen. Ik ben net op de Malediven met mijn zoon Sam wezen duiken. Ten opzichte van een aantal jaren geleden is het koraal zienderogen ongelooflijk aangetast. De warme oceaanstromen veroorzaken door milieueffecten steeds meer afbreuk aan het koraal, een slechte voorbode voor onze planeet. We beseffen het nog onvoldoende, het is een groot probleem dat ik met eigen ogen heb mogen zien. Dramatisch, je wordt er niet vrolijk van.
Oosterwold zou ook sociaal bereikbaar moeten zijn. In de praktijk bemerk ik dit nog niet. Is dit geen idee-fixe omdat de optelsom van grond en vrijstaand wonen met een algemeen dure energie-installatie voor de meeste mensen buiten het huishoudboekje valt?
Met Tiny Houses tot ongeveer 75 vierkante meter op een voor Oosterwoldse begrippen kleine kavel van 600 vierkante meter zal het misschien net haalbaar zijn, maar we hebben het dan nog altijd over een bedrag dat boven de kosten van een geschakelde IBBA-woning in Almere ligt. Woningbouwcoöperaties staan nog niet voor Oosterwold te trappelen, hebben de laatste tijd te veel meegemaakt. De toegankelijkheid voor lage inkomens is erg belangrijk en zal zeker een zwaar punt zijn bij de tussenevaluatie. De losse bedrijfsgerichte initiatieven blijven ook achter en ik denk dat we daar iets aan moeten doen. Ik denk dat de mogelijkheid van het vestigen van een bedrijf in Oosterwold met veel landbouwgrond eromheen nog te onbekend is. Vrijwel alle initiatieven zijn op dit moment op wonen gericht. En als het om werken gaat dan gaat het om zelfstandig werken aan huis. Ik bemerk wel dat de initiatiefnemers in Oosterwold een hoge mate aan ondernemerschap bezitten. Dat moet ook wel, want bij zelf ontwikkelen en bouwen heb je gewoon lef en veel ondernemerschap nodig. Het merendeel van de grondkopers komt niet uit Almere maar uit het Gooi en Amsterdam. Deze nieuwe Almeerders met ondernemerszin in hun aderen gaan onze gemeente zeker een economische boost geven. Door boodschappen te doen in Buiten, Haven of Stad en ik hoop ook op cultureel gebied.
De regels zijn onlangs op een aantal punten drastisch gewijzigd. De koper van een stuk grond moet ook eindgebruiker en aanspreekpunt voor de gebiedsregisseur zijn. Meer commercieel gerichte initiatieven zijn met een 100%-dekking vooraf bijna niet meer mogelijk. Waarom?
Ook dit is een leerproces. Het klopt dat wat nu in Oosterwold zichtbaar is grotendeels via collectieve initiatieven met commerciële ondersteuning tot stand is gekomen. Prima. Maar we vragen ons bij bepaalde initiatieven ook af of die niet beter op een andere plek in Almere tot hun recht waren gekomen. Binnen de regels kon het, maar een te grote afstand tussen eindgebruiker en de kernwaarden van Oosterwold past niet bij de filosofie van Oosterwold. Eindgebruikers mogen best professioneel worden geholpen, maar moeten meer dan voorheen bij bijvoorbeeld een collectief wooninitiatief betrokken zijn. Daarom hebben we in het Bestuurlijk Overleg Oosterwold de eindgebruiker centraal gesteld en een prominente verantwoordelijkheid gegeven. Je voorkomt daarmee dat men louter op een interessant woonproduct afgaat, zonder enig gevoel bij Oosterwold. Naast zelfvoorzienend en organisch is stadslandbouw een belangrijke factor voor vestiging. We willen niet dat bewoners dit onvoldoende serieus nemen. Nogmaals, collectieve projecten zijn nog altijd mogelijk, ik denk wel kleinschaliger en bewust betrokken. Daar is niks mis mee.
Eberhart van der Laan had het in Zomeravondgasten over een klontering van Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en Den Haag. Met het Groene Hart als een soort van Central Park in het midden en een Randstadrail rondom. Hij vindt het flauwekul dat je je bij verhuizen opnieuw voor elke stad moet uit- en inschrijven. Almere raakt vanuit die gedachte met de Noordvleugel het idee. Is het een goed idee van Van der Laan?
Ik heb achteraf stukjes gezien want ik was op de terugreis van de Malediven. Ben niet echt enthousiast over het idee omdat de Randstad dagelijks niet als één geheel wordt ervaren. Ik zie veel meer in het versterken van de gouden driehoek van Utrecht, Amsterdam en Almere. Met het Gooi, de plassen, Naardermeer en Gooimeer in het midden. Met over enige tijd een verbinding tussen Amsterdam en Almere onder of boven het Gooimeer. Dit is realistischer. De economische relatie binnen deze driehoek is nu al groot. Ook de woningmarkten hangen samen. Zie de vice versa bewegingen op de A6, A27, A1 en A2. Zie het grote aantal spoorreizigers met naar Utrecht helaas een behoorlijke omweg. De mogelijke toekomstige stichtse lijn is voorzien om het toenemend aantal reizigers tussen Almere en het Gooi en Utrecht te kunnen verwerken. Deze lijn loopt overigens ongelukkig genoeg dwars door Oosterwold. Als de lijn er ooit komt dan moet hij volgens mij beter worden ingepast. De besluitvorming hierover zal nog wel enige tijd duren. De afstanden van het ene naar het andere punt binnen de driehoek bedragen maximaal 30 minuten, voor een metropool bijzonder weinig. De variëteit van woonmilieus binnen de driehoek is groot. Wonen in de stad, aan het water, in een villadorp, in de bossen, in een nieuwbouwwijk, alles is mogelijk. Ook landelijk buiten wonen met platteland gevoel: in Oosterwold.
